Nhật thực là một hiện tượng thiên nhiên thú vị mà rất nhiều người mong chờ hàng năm. Trong bài viết này, hãy cùng chúng mình tìm hiểu nhật thực là gì, những sự thật thú vị về hiện tượng này cùng cách quan sát nhật thực an toàn nhé.
Contents
Nhật thực là gì?
Nhật thực tiếng Anh là Eclipse, đây là hiện tượng xảy ra khi Mặt Trăng đi qua giữa Trái Đất và Mặt Trời nằm trên cùng một đường thẳng và được quan sát từ Trái Đất, lúc đó Mặt Trăng sẽ che khuất hoàn toàn hay che khuất một phần Mặt Trời. Điều này chỉ có thể xảy ra tại thời điểm trăng non nhìn từ Trái Đất, khi Mặt Trời bị Mặt Trăng che khuất, bóng của vệ tinh phủ lên Trái Đất. Trong lúc diễn ra nhật thực toàn phần, đĩa Mặt Trời bị che khuất hoàn toàn. Với nhật thực một phần hoặc hình khuyên thì đĩa Mặt Trời chỉ bị che khuất một phần.
Nhật thực xảy ra khi nào?
Nhật thực diễn ra khi nào? Có bốn kiểu nhật thực xảy ra với những điều kiện khác nhau, cụ thể:
Nhật thực toàn phần xảy ra khi đĩa tối của Mặt Trăng có thể che khuất hoàn toàn Mặt Trời, cho phép quan sát được vầng hào quang bao xung quanh Mặt Trời hay vành nhật hoa bằng mắt với một dụng cụ bảo vệ. Trong thời gian xảy ra bất kỳ một lần nhật thực nào, chúng ta cũng chỉ có thể quan sát thấy nhật thực toàn phần từ một dải hẹp trên Trái Đất.
Nhật thực hình khuyên xảy ra khi Mặt Trời, Mặt Trăng nằm trên một đường thẳng, nhưng kích cỡ biểu kiến của Mặt Trăng vẫn nhỏ hơn kích cỡ biểu kiến của Mặt Trời. Vì thế Mặt Trời được hiện ra như một vòng đai rực rỡ bao quanh Mặt Trăng. Thời gian diễn ra nhật thực hình khuyên thường lâu hơn nhật thực toàn phần nhưng cũng chỉ kéo dài trong khoảng vài phút.
Nhật thực lai là kiểu trung gian giữa nhật thực toàn phần và nhật thực hình khuyên. Ở một số điểm trên Trái Đất, nó được quan sát là nhật thực toàn phần; ở những nơi khác thì lại là nhật thực hình khuyên. Thuật ngữ chung dùng cho nhật thực toàn phần, nhật thực hình khuyên hay nhật thực lai là nhật thực trung tâm. Nhật thực lai thường rất hiếm khi xảy ra.
Nhật thực một phần xảy ra khi mà Mặt Trời, Mặt Trăng không nằm chính xác trên một đường thẳng, và Mặt Trăng chỉ che khuất một phần của Mặt Trời. Hiện tượng này có thể được quan sát thấy ở nhiều nơi trên Trái Đất bên ngoài đường đi của nhật thực trung tâm. Tuy nhiên, có một số kiểu nhật thực chỉ có thể quan sát thấy như là nhật thực một phần, khi vùng bóng tối đi qua một trong hai vùng cực Trái Đất và đường trung tâm lúc này không được cắt qua bề mặt của Trái Đất.
Nhật thực một phần thường không ảnh hưởng đáng kể tới độ sáng của Mặt Trời, vì cần có độ che khuất lớn hơn 90% để sự tối có thể được nhận thấy được bằng mắt thường. Ngay cả với 99% đĩa Mặt Trời đã bị che khuất, bóng tối vẫn không tối hơn thời điểm chạng vạng. Tất nhiên, nhật thực một phần vẫn có thể quan sát được nếu ta xem Mặt Trời qua một kính lọc tối.
Xem thêm
Sự thật thú vị về nhật thực
– Không phải dịp “trăng mới” nào cũng diễn ra nhật thực.
Điều kiện cần để xảy ra Nhật thực là Mặt Trăng phải nằm giữa Trái Đất và Mặt Trời (ngày trăng non). Điều kiện đủ là 3 thiên thể này được nằm thẳng hàng với nhau.
Trên thực tế, quỹ đạo của Mặt Trăng nghiêng một góc 5 độ so với mặt phẳng hoàng đạo, vì vậy không phải vào lần trăng non nào cả 3 thiên thể này cũng thẳng hàng. Trong đó, mặt phẳng hoàng đạo là đường đi của Mặt Trời trên thiên cầu và là cơ sở của hệ tọa độ hoàng đạo.
Chính vì vậy, để đáp ứng điều kiện đủ là ba thiên thể Mặt Trời, Mặt Trăng và Trái Đất nằm thẳng hàng với nhau ngoài ra vẫn còn cần tới 2 điều kiện khác nữa.
Đầu tiên là điều kiện đối với các giao điểm tạo ra bởi hai mặt phẳng gồm mặt phẳng quỹ đạo Mặt Trăng và mặt phẳng hoàng đạo. Tại các giao điểm này, Mặt Trăng không ở vị trí quá cao và cũng không quá thấp, chỉ đủ để thẳng hàng và che khuất Mặt Trời.
Điều kiện thứ hai là Mặt Trời ở gần giao điểm Mặt Trăng. Nói một cách đơn giản hơn, đó là khi Mặt Trăng và mặt Trời có cùng một giá trị hoàng kinh hoặc xích kinh khi quan sát từ Trái Đất.
– Nhật thực toàn phần thực ra không hề hiếm gặp.
Dù có những thông tin nói rằng nhật thực toàn phần rất hiếm khi xảy ra, thật sự thì hiện tượng này không phải quá hiếm gặp.
Trung bình, sau mỗi 18 tháng, nhật thực toàn phần lại có thể được nhìn thấy tại một nơi nào đó trên Trái Đất. Điều này cũng có nghĩa là về mặt lý thuyết, một người có thể quan sát được nhật thực toàn phần đến 2 lần chỉ trong vòng 3 năm.
Thế nhưng điều này chỉ là lý thuyết thôi bởi mỗi lần nhật thực toàn phần xảy ra, nó chỉ được quan sát ở một vùng rất nhỏ trên Trái Đất. Vậy nên, nếu các bạn chỉ sống tại một thành phố thì phải mất rất nhiều năm để bạn có thể chứng kiến một lần nhật thực, đặc biệt là với nhật thực toàn phần.
Nếu thiếu may mắn hơn, nơi mà bạn sinh sống thậm chí chẳng khi nào có cơ hội nhìn ngắm nhật thực toàn phần. Thực tế là có một số điểm trên Trái đất có thể không thấy nhật thực toàn phần trong cả 36 thế kỷ.
– Số lần nhật thực trong năm luôn nhiều hơn số lần nguyệt thực.
Mặt phẳng quỹ đạo Mặt Trăng, Trái Đất mỗi năm cắt nhau tại các điểm nút lên và nút xuống của quỹ đạo. Vì vậy, một năm chúng ta có thể quan sát ít nhất 2 lần nhật thực nguyệt thực và nhiều nhất là 5 lần.
Tuy vậy, trên thực tế thì số lần nguyệt thực được quan sát và ghi nhận nhiều hơn nhật thực. Lý do là bởi thời gian diễn ra hiện tượng Nhật thực thường rất ngắn. Điều này là do bóng Mặt Trăng chiếu lên Trái Đất nhỏ và di chuyển nhanh. Trong khi đó, thời gian diễn ra Nguyệt thực dài hơn do bóng Trái Đất rộng.
– Không nên xem nhật thực bằng mắt thường.
So với các hiện tượng thiên văn thì việc xem nhật thực khá đơn giản do không nhất thiết phải dùng đến kính thiên văn. Người quan sát chỉ cần một tầm nhìn đủ lớn và một bầu trời quang mây để có thể nhìn thấy Mặt Trời.
Trong quá trình diễn ra nhật thực, bức xạ từ Mặt Trời có thể tác động xấu tới mắt do thời gian quan sát sẽ lâu hơn bình thường. Do vậy, người xem không nên quan sát bằng mắt thường trong thời điểm diễn ra nhật thực. Ngoài ra cũng không nên sử dụng các thiết bị viễn vọng như kính thiên văn hay ống nhòm để quan sát trực tiếp Mặt trời bởi chúng có thể làm tăng cường độ bức xạ tiếp xúc với mắt.
Cách ngắm nhật thực an toàn
Vào ngày 21/6/2020, người yêu thiên văn Việt Nam đã có cơ hội chứng kiến hiện tượng nhật thực một phần. Lần nhật thực này được diễn ra với hình khuyên, theo tỷ lệ từ 27 – 29% tùy từng địa điểm. Thời điểm diễn ra nhật thực khoảng hơn 3h chiều. Toàn bộ quá trình nhật thực một phần này kéo dài hơn 3 tiếng đồng hồ và quan sát được ở nhiều nơi trên cả nước.
Sau lần xuất hiện này thì phải đến năm 2031, các tỉnh phía bắc mới có thể chứng kiến nhật thực một lần nữa ở quy mô lớn. Trong khi đó thì tại các tỉnh phía nam, người dân sẽ có cơ hội chứng kiến 3 lần hiện tượng nhật thực nữa trong khoảng 10 năm tới đây.
Khi quan sát nhật thực, chúng ta nên chuẩn bị một chiếc kính có tác dụng lọc ánh sáng dành cho mắt hoặc một lớp kính lọc chuyên dụng nếu muốn quan sát bằng kính thiên văn. Kính lọc chuyên dụng phải là dụng cụ được chế tạo riêng, người dùng không nên tự chế bộ lọc này bởi chất lượng của chúng sẽ không thể đảm bảo.
Những chiếc kính lọc được thiết kế riêng để có thể quan sát trực tiếp nhật thực gọi là solar glasses. Chúng thường có gọng bằng bìa cứng, được bán với giá từ 20.000 đồng. Chỉ cần tìm kiếm cụm từ “kính xem nhật thực” là chúng ta đã có thể dễ dàng mua được những chiếc kính này trên mạng.
Khi mua kính, các bạn cũng cần kiểm tra xem kính có bị hở sáng hay không bằng việc giơ kính lên trước nguồn ánh sáng mạnh. Những chiếc kính này không có tác dụng thay thế lớp kính lọc chuyên dụng cho kính thiên văn. Trong quá trình quan sát, người dùng cần giữ kính sát mắt để tránh những tia sáng từ Mặt Trời trực tiếp chiếu thẳng vào mắt mình.
Người xem cũng có thể quan sát hiện tượng nhật thực theo hình thức gián tiếp bằng cách đặt một tấm bìa có lỗ nhỏ trước ống nhòm, kính thiên văn, sau đó chiếu ảnh của Mặt Trời lên một tờ giấy trắng.
Vậy là chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu nhật thực xảy ra khi nào, những sự thật thú vị và cách ngắm nhật thực an toàn rồi phải không nào? Chúc các bạn áp dụng thành công và hãy chia sẻ cho bạn bè nếu thấy bài viết bổ ích nhé.
